Süper Lig

Süper Lig veya sponsorluk anlaşması gereğince Spor Toto Süper Lig, 1959 yılında Millî Lig adıyla kurulan, şu an Türkiye'nin en üst düzeydeki futbol ligi. Bir sezon içinde 18 takımla oynanan Süper Lig, sezon sonunda üç takımın ligden düşüp bir alt ligden gelen üç takımın yükselmesiyle sürer. Süper Lig, 18 takım ve hissedarların oluşturduğu bir kuruluştur. Ağustos ve Mayıs ayları da dahil olmak üzere dokuz ay süren bir organizasyon olan Süper Lig, 34 hafta ve 306 maçtan oluşur. Karşılaşmalar hafta içi ve hafta sonu yapılır. Süper Lig, Türkiye Futbol Federasyonu'na bağlıdır. 2005 yılında Süper Lig'e Turkcell'in sponsor olmasıyla resmî olarak Turkcell Süper Lig adını alan lig, Turkcell'in sponsorluk anlaşmasının bitmesiyle 2010-11 sezonundan itibaren Spor Toto Süper Lig adını almıştır.^[2] Ek olarak UEFA'nın en değerli ligler sıralamasında 6. sırada yer alır.^[3] UEFA Şampiyonlar Ligi'ne 2, UEFA Avrupa Ligi'ne 3 takım yollamaktadır. Türkiye Kupası şampiyonu olup ilk 4'e giremeyen bir takım da UEFA Avrupa Ligi'ne katılabilir.

Türkiye Lig'i, Süper Lig adını 2002-03 yılında almıştır^[4], fakat Türkiye'de üst düzey futbol 1959 yılından beri oynanmaktadır. Avrupa'da en çok izlenen 6. lig^[5] olan Süper Lig, aynı zamanda 397.000.000€'luk hasılatıyla Avrupa'da en çok gelir getiren 8. lig durumundadır.^[6]Şimdiye dek 67 takımın mücadele ettiği Süper Lig'de^[7] beş takım şampiyonluk unvanı alabilmiştir. Bu takımlar Beşiktaş, Bursaspor,Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor'dur. Galatasaray, 19 şampiyonlukla en çok şampiyonluğa ulaşmış olan takımdır.

Millî Lig öncesi Türkiye'de futbol

Milli Lig kurulmadan önce Türkiye'nin bazı illerinde (İstanbul, İzmir, Eskişehir, Adana, Trabzon, Bursa)^[8] mahalli ligler kurulmuştu. Bu liglerden İstanbul Ligi ise yabancılar (özellikle İngiliz) askerler ve tüccarlar ^[9] tarafından kurulmuştur. Türkiye topraklarında yapılan ilk maç ise 1897 yılında İzmir'den İstanbul'a gelen İzmir Karması'yla İstanbul Karması arasında oynanmıştır.^[8]

Bu futboldan uzak kalış ve Türk topraklarındaki bu oyunun başkalarınca oynanması Galatasaray Lisesi 10. sınıf öğrencilerinden Ali Sami Yen'in zoruna gider ve arkadaşlarını toplayarak Galatasaray'ı kurar.^[10] Galatasaray ile başlayan Türk kulüpleri Fenerbahçe, Vefa, Beykoz, Beşiktaş, Altay ve Karşıyaka ile devam eder. Bu kulüplerin kurulması Cuma Ligi,Pazar Ligi,İstanbul Şampiyonluğu Ligi gibi organizasyonların oluşmasını beraberinde getirir. O dönemde Beşiktaş kulübü lig kurulması önerisini getirir ama bazı kulüpler bu öneriyi kabul etmezler.Beşiktaş kulübü önerisini kabul eden takımlarla birlikte İstanbul Türk İdman Birliği Ligi'ni kurar.

Bu kulüplerin kurulup gelişmeye başlayacağı bu dönemde önce Balkan Savaşları'nın daha sonra da I.Dünya Savaşı'nın çıkması ve eli silah tutan herkesin askere alınmasıyla futbol sahaları boş kalır ve Türk futbolu 11 yıllık bir kesintiye uğrar (1912-1923).

Cumhuriyetin kurulması ile her alanda olduğu gibi sporda da atılımları beraberinde getirdi. Bu dönemin en önemli olayı ise Türk İdman Cemiyetleri İttifakı yani günümüzdeki adıylaTürkiye Futbol Federasyonunun kurulması olmuştur.Futbol Federasyonunun kurulması ile Türk futbolu tek bir çatı altında toplanmıştır.

Tarihçe

1961 öncesi

1930'lu yıllardan 1950'lerin sonlarına kadar Türkiye'de futbol Kahramanmaraş, İstanbul, Ankara, İzmir, Eskişehir, Adana, Bursa ve Trabzon şehirlerinin takımlarının ağırlıkta olduğuMillî Küme adlı deplasmanlı ligde oynanmıştır. Millî Küme boyunca Fenerbahçe 6, Beşiktaş 3, Galatasaray ve Güneş'de 1'er kere Türkiye şampiyonu olmuşlardır. Türkiye'de futbol gelişimini bu yönde sürdürürken Türkiye Millî Futbol Takımı'nın 1954 FIFA Dünya Kupası'na katılması ile birlikte profesyonel bir ligin kurulmasına karar verilmiş, Türkiye Futbol Federasyonu bir Milli Lig'in kurulması fikrini benimsemiştir. Günümüzdeki adı Süper Lig olan Milli Lig'in temelleri 1957 yılında düzenlenen Federasyon Kupası ile atılmıştır. Federasyon Kupası 1957 ve 1958 yılında Lig düzeninde oynanmış, bu iki sezonda kupayı Beşiktaş JK kazanmıştır.

1959 ve 1960'lar

1959 yılında düzenlenen Türkiye 1. Futbol Ligi'nin ilk sezonunda maçlar sadece İstanbul, Ankara ve İzmir takımlarını katıldığı, 8'er takımdan oluşan Beyaz ve Kırmızı adlı iki grupta oynanmış, o tarihteki statü uyarınca beyaz grubun lideri Fenerbahçe ile kırmızı grubun lideri Galatasaray finalde karşılaşmıştır. İlk maçı Galatasaray 1-0, ikinci maçı ise Fenerbahçe 4-0 kazanınca, Türkiye 1. Futbol Ligi'nin ilk şampiyonu Fenerbahçe olmuştur.^[11]

Beşiktaş JK'nın futbol maçlarını oynadığıBJK İnönü Stadı'ndan bir maç anındaBeşiktaş Çarşı Grubu taraftarlarının artan terör eylemlerini protesto amaçlı 2006 yılındaki Gaziantepspor maçındaki "81 ile 81 bayrak" adlı Türk bayraklı eylemi.

1959-60 sezonundan itibaren ise grup sistemi kaldırılmış ve Türkiye 1. Futbol Ligi bugünkü statüsü ile oynanmaya başlamıştır. 1962 yılında Türkiye tam üyelik için UEFA'ya başvurmuş ve UEFA'da Türkiye'nin başvurusunu kabul etmiştir. UEFA üyesi olunduğu için Avrupa Kupa Galipleri Kupası'na Türkiye'nin de takım göndermesi gerekmekteydi ve bu nedenle Türkiye Futbol Federasyonu tarafından Türkiye Kupası organize edilmeye başlanmış, bu kupa organizasyonu ilk kez 1962 yılında düzenlenmiştir. Bu kupanın ilk sahibi Galatasaray olmuştur.

1970'ler

Bu döneme Türk futbolunun içinde değişimlerin ve yabancı futbolcu ve teknik direktörlerin hakimiyetinin başladığı dönem olarak kabul edilmiştir. Bu dönemde Türkiye'de çalışan Ignác Molnár, Brian Birch, Didi ve Toma Kaleperoviç gibi antrenörler Türkiye Birinci Futbol Ligi'nde başarılı sonuçlar almış ama bu başarılara rağmen 1960 ve 1970'lerde Türk futbolu Avrupa'da Göztepe'nin oynadığı yarı finalden başka önemli bir başarı elde edememiştir.

1970 yılında ortaya çıkan ve Türk futbol tarihinde Anadolu İhtilali olarak geçen başarılar gerçekleşmiştir. TFF'nin 1965 yılında her ilin bir takımı olması için çıkardığı izinle birçok futbol kulübü kurulmuş ve Bursaspor (1963)'un öncülüğünde Boluspor (1965), Eskişehirspor(1965), Antalyaspor (1966), Sakaryaspor (1965), Denizlispor (1966), Kayserispor (1966), Kocaelispor (1966),Trabzonspor (1967), veSamsunspor (1965) gibi uzun yıllar Birinci Lig'de mücadele etmiş ve hâla eden futbol takımları kurulmuştur. Önceleri Anadolu'nun sesini sadece duyuran Altay-Göztepe-Gençlerbirliği gibi birkaç takım bulunurken Trabzonspor'un ligde ve kupada şampiyonluklar kazanması, Eskişehirspor'un üst üste ikincilikler alması,Samsunspor, Boluspor ve Bursaspor'un üst sıraları zorlaması, Anadolu'da futbola olan ilgi ve merakı artırmıştır.

1980'ler

1980'lere gelindiğinde Türk futbol anlayışında köklü değişiklikler olmuş ve özellikle Alman teknik direktör Jupp Derwall'ın Türkiye'ye gelmesi ile Türk futbolunda tesisleşme başlamıştır. Ayrıca Derwall'ın Galatasaray'a sistemli futbol oynatması ve Galatasaray SK'nın bu oyun anlayışı ile Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası'nda yarı final oynaması bu sistemin kalıcı olmasını sağlamıştır. Bu değişimlerden diğer kulüpler de etkilenmiş ve Türkiye'de sistemli futbol oynanmaya başlamıştır.

1990'lar

1992'de Türkiye Futbol Federasyonu'nun özerkleşmesi ile Süper Lig takımlarının naklen yayınları gelire çevirilmesiyle kasaları doldu. Türkiye Futbol Federasyonu dev anlaşmalarla futbol ekonomisinde milyonlarca dolarlık bir katma değer oluşturdu. Futbol ekonomisinin önemi kulüpler tarafından da anlaşıldı, sponsorluk gelirleri bu alanda da devreye sokuldu. Futbol kulüplerinin ve Türk Milli Takımı'nın birçok sponsorluk anlaşması bu dönemlerde yapıldı^[12]. 1990'lı yılların başında Beşiktaş üç şampiyonluk kazanarak iyi bir başlangıç yaptı. Takip eden iki sezonda Galatasaray şampiyon olurken, Beşiktaş 1994/95'te yeniden bu unvanı kazandı, Fenerbahçe 1995-96'da bu on yıldaki tek şampiyonluğunu yaşadı. Kalan dört sezonda ise Galatasaray şampiyonluk ipini göğüsledi.

2000'ler

Bir Fenerbahçe - Galatasaray maçı öncesi Şükrü Saraçoğlu Stadyumu'ndan bir kare

Bu on yıllık döneme Türkiye Telsim Ligi adıyla girildi. Fakat o dönemde ligin isminin önüne sponsor alınması bazı kesimlerce desteklenmediği için Telsim sezon devam ederken sponsorluğunu çekti ve Türkiye Birinci Futbol Ligi ismine dönüldü 2001-02 sezonu başında bugünkü Süper Lig adını alan lig, 2006 yılının başında Turkcell'in sponsor olarak isim hakkını vermesiyle Turkcell Süper Ligadını aldı ve 2010 yılına kadar bu adla anıldı.

2000'li yıllarda Süper Lig kulüpleri lig kadar Avrupa kupalarında gösterdiği başarılarla da kendilerinden söz ettirdi. Bu dönemde Galatasaray'ın 2000 yılında UEFA Kupası ve Süper Kupa şampiyonluğu ve 2001'de Şampiyonlar Ligi'nde çeyrek final oynaması ile Fenerbahçe'nin 2007-08 sezonunda Şampiyonlar Ligi'nde çeyrek finali görmesi, bu Süper Lig takımlarının bu on yıldaki en önemli başarılardır. Süper Lig'de ise bu on yılda daha önce şampiyonluk yaşamış ve bir asırlık ömüre ulaşan üç farklı İstanbul takımı ve ayrıca Bursaspor şampiyonluk yaşadı. Bu dönemde Fenerbahçe 4, Galatasaray 3, Beşiktaş 2, Bursaspor ise 1 şampiyonluk sevincini tattı.

2010'lar

Bu on yıllık süre zarfında ilk sezona Spor Toto Süper Lig adıyla girildi. İlk sezonda son haftaya aynı puanda giren Fenerbahçe ile Trabzonspor son haftadaki maçlarını kazanmasına karşın Fenerbahçe'nin Trabzonspor'a karşı ikili averajının iyi olmasından dolayı Fenerbahçe şampiyonluğunu ilan etti. Fakat sezon bittikten sonra başlayan şike davası nedeniyle Fenerbahçe 2011-12 UEFA Şampiyonlar Ligi'ne katılamamış, onun yerine sezonu 2. sırada bitiren Trabzonspor turnuvada mücadele etti. Bir sonraki sezon ligde ilk kez Play-Off sistemi uygulanmış, sezon sonunda şampiyonluk ipini Galatasaray göğüsledi. Sezon bittikten sonra Play-Off sistemi kaldırılmış, Süper Lig tekrar çift devreli lig usulüne göre oynanmaya devam etmiştir.

İstatistikler

Süper Lig Şampiyonlukları